Rozwój dziecka

ROZWÓJ MOWY

• dziecko wykonuje energiczne ruchy ssania, wydaje odgłosy mlaskania
• wydaje pojedyncze dźwięki samogłoskopodobne i spółgłoski, gdy jest zadowolone

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE I SŁUCHOWE

• w pierwszym miesiącu życia dziecko uczy się skupiać uwagę na twarzy osoby dorosłej
• śledzi wzrokiem przedmioty poruszające się przed jego twarzą po łuku
• lokalizuje źródła dźwięku
• zmienia aktywność pod wpływem bodźca dźwiękowego (np. uspokaja się przy kołysankach)
• dziecko uspokaja się, gdy się je podnosi, reaguje na bodźce zmianą mimiki
• odwraca się od nieprzyjemnych zapachów

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• odrywa nos od materaca, nisko unosi głowę
• utrzymuje głowę w górze przez 3 sekundy w leżeniu na brzuchu
• występuje odruch chwytny, który nie ma nic wspólnego z kontrolą woli
• przybiera pozycję embrionalną (dobrze sprawdza się tu „zagnieżdżanie” dziecka w kocyku)
• utrzymuje zgięciową pozycję ciała, występuje silny odruch zamykania dłoni
• dziecko wkłada kciuk do buzi, może pociągnąć kocyk, na którym leży

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• niemowlę czując wilgoć przez pieluszkę może zapłakać podczas snu

ROZWÓJ MOWY

• wydaje coraz więcej dźwięków
• bawi się językiem i ustami
• „wypowiada” głoski podobne do W, M, B
• odpowiada na dźwięki wydawane przez dorosłego (dialoguje)

KONTAKTY SPOŁECZNE

• rozpoznaje bliskie osoby, reaguje na ich zniknięcie, okazuje zadowolenie mimiką i ruchami ciała
• śmieje się głośno, gdy się je zaczepia, wydaje okrzyki radości w znanych i lubianych sytuacjach (np. podczas przytulania, kąpieli, spaceru)
• ogląda swoje odbicie w lustrze
• potrafi przyciągać uwagę opiekunów (piskami, śmiechem, dźwiękami)

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE I SŁUCHOWE

• słucha dźwięków, które wydaje z siebie grzechotka, a także odgłosów wywołanych przez przedmioty, którymi manipuluje dorosły
• potrafi dłużej koncentrować wzrok na przedmiocie
• obserwuje zarówno swoje dłonie, jak i trzymane przedmioty
• umie skupić wzrok na przedmiotach które są i daleko, i blisko
• reaguje z radością i ożywieniem na widok znanych przedmiotów i wie, jak się nimi bawić
• patrzy z uwagą na miejsce, z którego opiekun zabrał zabawkę

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• unosi głowę pod kątem prostym i utrzymuje ją sztywną podczas pionowego trzymania na rękach
• doskonali umiejętności siedzenia z całkowitym podparciem i z pomocą opiekuna
• podtrzymywane pod pachy dziecko opiera się nóżkami o podłoże i utrzymuje na nich swój ciężar
• pojawia się chwyt dowolny zależny od woli dziecka

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• dziecko oddaje rzadziej mocz, ale wzrasta jego objętość

KONTAKTY SPOŁECZNE I ZABAWA

• z zaciekawieniem przygląda się obcym (może zapłakać na ich widok)
• na widok znanej osoby reaguje śmiechem, gaworzeniem
• zaczyna rozumieć proste zakazy
• reaguje na własne imię
• wyrzuca zabawki i podnosi je
• przytrzymuje łyżeczkę podczas karmienia, próbuje przytrzymywać butelkę
• może trzymać 2 zabawki, każdą w innej ręce
• podtrzymuje zabawkę podczas zabawy, zaczyna jej celowo używać i sięgać po to, co je interesuje

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE I SŁUCHOWE

• dziecko ogląda przedmioty podczas manipulowania nimi, wydobywa z nich dźwięk
• spogląda za przedmiotem, który spadł ze stołu
• słucha wydobywanego przez siebie dźwięku
• uspokaja się, gdy usłyszy muzykę
• porównuje przedmioty patrząc raz na jeden, raz na drugi

ROZWÓJ MOWY

• dziecko powtarza niektóre sylaby
• pojawia się gaworzenie samonaśladowcze

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• dziecko obraca się z brzucha na plecy i odwrotnie
• zaczyna pełzać
• swobodne odwracanie głowy w kierunku bodźca, utrzymanie sztywnej główki w pozycji pionowej
• samodzielne siedzenie bez podparcia (dziecko zazwyczaj jeszcze wtedy czegoś się przytrzymuje)
• przechodzi z pozycji leżącej lub siedzącej do stojącej po podciągnięciu za rączki
• w pozycji stojącej podejmuje pierwsze próby stawiania kroków
• dziecko podejmuje próby samodzielnego stania
• ok. 7 m.ż. dziecko samodzielnie stoi z podparciem i wykonuje pierwsze próby robienia kroczków
• dziecko chwyta i manipuluje przedmiotami jedną ręką

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• dziecko zachowuje suchość przez 1-2 h

KONTAKTY SPOŁECZNE I ZABAWA

• jest zainteresowane otoczeniem, gdy siedzi lub gdy jest brane na ręce
• rozpoznaje obce osoby i często się ich boi (płacze, odwraca głowę)
• wykonuje proste polecenia
• umie odmachać (np. PA PA)
• przygląda się z zainteresowaniem innym dzieciom
• zaczyna naśladować niektóre odgłosy zwierząt
• ma już swoje ulubione gry i zabawy, śmieje się podczas ich wykonywania, zna pierwsze zabawy
• paluszkowe („kosi, kosi” itp.)
• może chować przedmioty, gdy widzi, że ktoś się zbliża

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE I SŁUCHOWE

• dziecko przygląda się przedmiotom, manipuluje nimi
• potrafi poszukiwać wzrokiem przedmiotu, który nagle zniknął z jego pola widzenia
• śledzi ruch zabawek wyrzucanych z łóżeczka
• naśladuje czynności dorosłego
• uczy się rozumieć emocjonalne zabarwienie wypowiedzi

ROZWÓJ MOWY

• dziecko gaworzy wyraźnie podwajając sylaby I wypowiada słowo złożone z 2 sylab
• chętnie i intensywnie wchodzi w „dialog” z innymi
• pojawia się gest wskazywania palcem
• początek pola wspólnej uwagi i rozumienia intencji dorosłego

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• dziecko doskonali umiejętność podnoszenia się i korzysta przy tym z niewielkiego podparcia
• dziecko stawia kroki z równoczesnym przytrzymaniem się obiema rączkami np. mebli

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• dziecko może pozostać suche po drzemce lub spacerze
• może pojawić się pierwsze sukcesywne posadzenie na nocniku

KONTAKTY SPOŁECZNE I ZABAWA

• potrafi wykonać proste polecenia np. podaje przedmiot
• obserwuje inne dzieci i je zaczepia
• lubi słuchać muzyki, reaguje na nią emocjonalnie
• lubi obserwować swoje odbicie w lustrze, uśmiecha się do niego, dotyka je
• lubi zabawę w chowanego
• samodzielnie pije z filiżanki, bawi się w burzenie wieży
• potrafi przez jakiś czas bawić się samo
• jasno wyraża swoje niezadowolenie, gdy nie udaje mu się czegoś wykonać lub gdy czegoś nie potrafi

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE I SŁUCHOWE

• kontroluje wzrokiem czynności, które wykonuje za pomocą kredki, łyżeczki itp.
• potrafi mniejszy przedmiot włożyć do większego
• wykorzystuje sznurek, by przyciągnąć do siebie przedmiot (np. autko na sznurku)
• rozumie polecenia słowne, które są poparte gestem (tu, nie wolno!)

ROZWÓJ MOWY

• dziecko rozumie proste polecenia, nazwy niektórych osób, przedmiotów i czynności
• potrafi powtórzyć słowa i sylaby wypowiadane przez dorosłego
• samodzielnie używa kilku słów
• zwraca się do opiekunów (mama, tata, baba), zna imiona najbliższych mu osób
• nazywa przedmioty wyrażeniami dźwiękonaśladowczymi (np. bum bum, fu fu)

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ; ZABAWA

• pewnie raczkuje na rękach i kolanach
• siedząc utrzymuje równowagę
• samodzielnie wstaje, stoi, a stojąc schyla się po przedmioty
• chodzi przy meblach lub trzymając się dorosłego
• próbuje wspinać się na schody
• bawi się klockami
• zna zastosowanie przedmiotów codziennego użytku i próbuje ich używać
• lubi bawić się wodą
• wprawia w ruch przedmioty, które wydają dźwięk
• bazgrze kredką po papierze
• miesza łyżeczką w kubeczku
• trzyma dwa przedmioty, potrafi chwycić trzeci
• umie wyjmować przedmioty z pudełka
• jeśli się mu pokaże, wrzuca przedmioty do pudełka

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• dziecko kaprysi, gdy w pewnych porach dnia czuje wilgoć pieluszki

REAKCJA NA STRES

• płacz, intensywne ssanie kciuka, pieluchy, rąbka pościeli lub innego przedmiotu przed snem, w nocy
  lub podczas dnia
• przejściowe i przypadkowe rozmazywanie stolca
• kołysanie się przed snem, trzęsienie łóżeczkiem, walenie głową,przekręcanie głową z jednego boku
  na drugi
• dotykanie genitaliów i elementy masturbacji

ROZWÓJ MOWY

• występują wypowiedzi głównie jednowyrazowe, rzadziej dwuwyrazowe
• dziecko rozumie proste polecenia i zakazy

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• dziecko może zacząć biegać
• buduje wieżę z 2 klocków

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• dziecko potrafi skinieniem głowy lub słowem tak/nie na pytanie, czy chce mu się siku
• może samo poprosić mówiąc „siku”
• jeżeli się przemoczy, to samo ściąga ubranie i jest zawstydzone

REAKCJA NA STRES

• emocjonalna reakcja na rozłąkę z opiekunem
• intensywne ssanie kciuka nawet kilka godzin dziennie, przed zaśnięciem i w nocy
• może zdarzyć się kołysanie i trzęsienie łóżkiem
• rzadkie rozmazywanie stolca
• przesuwanie mebli, wyciąganie rzeczy z szafy, darcie tapet i książek
• napady niekontrolowanej wściekłości

CHOROBY TYPOWE DLA WIEKU

• przy wysokich temperaturach mogą pojawić się konwulsje

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• dziecko podejmuje pierwsze próby samodzielnie rozebrania się
• buduje wieżę z 5 klocków

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• zgłasza wypadki wskazując na mokre plamy
• woła po nasiusianiu lub przed
• cieszy się ze swoich sukcesów, jednak przez częstsze oddawanie moczu częściej zdarzają mu się
  „wypadki”

REAKCJA NA STRES

• niszczenie pościeli
• ściąganie ubrań i bieganie nago po mieszkaniu

CHOROBY TYPOWE DLA WIEKU

• kłopoty z wydalaniem, częste biegunki

DYSCYPLINA ADEKWATNA DO WIEKU

• ulubionym słowem dziecka jest „nie”, a ulubionym kierunkiem – „w drugą stronę”; trzeba
  przewidywać reakcje i uciekać się do rozmaitych sztuczek, aby nakłonić dziecko do pozytywnych
  zachowań
• dziecko nie zareaguje na „chodź tu” – trzeba je nęcić zabawką lub ciekawym przedmiotem; można
  też wziąć dziecko na ręce i przynieść
• otoczenie dziecka musi być uproszczone, nadmierna ilość bodźców będzie je rozpraszać
• mówiąc do dziecka należy posługiwać się możliwie najprostszym językiem
• rzeczy niebezpieczne umieszczamy poza zasięgiem dziecka, ponieważ nie zrozumie ono, że czegoś nie można ruszać
• nie pytamy dziecka o zdanie; pytania zadajemy tak, żeby miało jak najmniej możliwości powiedzenia „nie”

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE I SŁUCHOWE

• potrafi umieszczać klocki o różnych kształtach (lub różnych wielkościach) w odpowiednich otworach
• dobiera do siebie identyczne obrazki, takie same zabawki
• dobiera pary: odpowiedni obrazek do danej zabawki (np. do misia – obrazek misia itp.)
• identyfikuje i różnicuje nowe wyrażenia dźwiękonaśladowcze, słowa, melodie i piosenki
• podejmuje próby grania na instrumentach muzycznych

ROZWÓJ MOWY

• występuje stały wzrost słownictwa
• pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe i pierwsze zdania
• dziecko często o sobie mówi w 3 osobie
• pojawia się tryb rozkazujący

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• w 21-24 m.ż. dziecko podejmuje pierwsze próby jazdy na rowerku, buduje konstrukcje na płaszczyźnie, odkręca pokrywki
• dziecko potrafi zbudować wieżę z 6 klocków

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• nie buntuje się przeciwko siadaniu na nocniku i regularnie zgłasza potrzeby
• w ubikacji samo potrafi zdjąć bieliznę
• potrafi zachować suchość przez całą noc, jeśli się je wysadzi, choć to wysadzenie w nocy może zakłócić jego sen

REAKCJA NA STRES

• rzadsze ssanie kciuka
• reakcje stresowe mają wyraźny związek ze stanami głodu, zmęczenia i przygnębienia
• może się zdarzyć rozmazywanie stolca
• kołysanie się, trzęsienie łóżkiem, podskakiwanie, walenie i gwałtowne turlanie głową
• wiele żądań przed snem
• dziecko rzadko rozładowuje napięcia, zaś zostawione samo w pokoju wyciąga wszystko z szaf i szuflad

OBAWY I LĘKI

• lęki słuchowe: pociąg, ciężarówka, grzmot, spłukiwanie wody w sedesie, odkurzacz
• lęki wizualne: ciemne kolory, duże przedmioty, dziekie zwierzęta, wiatr, duże kapelusze
• lęki przestrzenne: zmiana położenia zabawki czy łóżeczka, przeprowadzka do nowego domu, lęk przed wpadnięciem do studzienki ściekowej
• obawy związane z ludźmi: wyjazd matki, jej nieobecność w porze zasypiania

DYSCYPLINA ADEKWATNA DO WIEKU

• dziecko jest bardziej posłuszne, potrafi wpływać na swoje otoczenie
• należy mu pomagać chroniąc przed skomplikowanymi sytuacjami i posługując się możliwie najprostszym językiem
• dzieci nadmiernie przeciągają wykonywane czynności; wówczas trzeba wkroczyć, nęcić wizją kolejnej czynności, kierować uwagę na interesującą zabawkę
• przy przejściu do następnej czynności dobrze dziecko o tym uprzedzić (myjemy ręcę, bo będzie obiad)
• dziecko nie dzieli się swoją własnością z czystej, wrodzonej dobroci; udostępni swoją zabawkę, jeśli powiemy: „Kuba potrzebuje tego auta”

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• potrafi wstrzymać oddawanie moczu nawet do 5 h
• dziecko potrafi, zajmując się inną czynnością, wstrzymać na chwilę sikanie, po czym podejmuje czynność na nowo
• może mieć problemy z początkiem oddawania moczu

REAKCJA NA STRES

• ssanie palca lub innych przedmiotów może wystąpić w nocy
• czasem zdarza się kołysanie, walenie głową
• nieco masturbacji
• u dzieci sprawnie posługujących się językiem może pojawić się jąkanie
• darcie tapet, odrapywanie tynków, ścian
• wielki bałagan w pokoju, niszczenie przedmiotów, książek, zabawek
• napady wściekłości, ataki agresji; dziecko może uderzyć obcego

CHOROBY TYPOWE DLA WIEKU

• kłopoty z wydalaniem, długi okres wstrzymywania moczu, u dziewczynek – częste zaparcia
• częste przeziębienia przenoszące się na uczy, szczególnie u dzieci, które mówią powoli
• krwawienie z nosa podczas wypadków

OBAWY I LĘKI

• wiele lęków, a najwięcej przestrzennych: strach przed ruchem, przesuwaniem przedmiotów, niekontrolowanym przemieszczaniem się
• zbliżające się duże przedmioty np. autobus, samolot, ciężarówka

ZACHOWANIA I ZAINTERESOWANIA SEKSUALNE

• dziecko dostrzega różnice pomiędzy pozycjami chłopców podczas sikania, a dziewczynek
• zaczyna interesować się różnicami anatomicznymi występującymi między chłopcem a dziewczynką

DYSCYPLINA ADEKWATNA DO WIEKU

• wiek skrajności; sytuacje wyboru nie są dobre, chyba że dotyczą błahych rzeczy np. „chcesz czerwone czy niebieskie?”
• dzieci niechętnie dzielą się czymkolwiek. Można im pomóc znaleźć „coś innego dla Kuby”, ale nie można oczekiwać, że z wrodzonej dobroci odstąpią swoją zabawkę.
• Dzieci bywają agresywne i samolubne
• należy odpowiednio przystosować otoczenie dziecka: zamykamy drzwi, chowamy rzeczy, których nie powinno ruszać. Jest to bardziej skuteczne niż zakazy i nakazy słowne
• z wyjątkiem sytuacji, gdy oczekujemy bezwzględnego posłuszeństwa, powinniśmy mówić do dziecka tak, by uszanować jego dumę np. „może byśmy…”, „chodź, zrobimy to i to”
• zważając na konkretny sposób myślenia pociech, należy używać słów i zwrotów, które mają dla dziecka znaczenie np. „musi mieć”, „potrzebuje”, „zapomniałeś” itp.
• unikamy pytań, na które można powiedzieć „nie” (np. zamiast: schowaj buty mówimy „a gdzie się daje buty?”)
• można żartować. Gdy dziecko mówi „nie, nie, nie!” z żartem możemy odpowiedzieć „tak, tak, tak”

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE I SŁUCHOWE

• umie układać figury i obrazki w konturach
• składa obrazki z części
• potrafi klasyfikować ze względu na kolor, kształt, kryterium użycia
• identyfikuje i różnicuje nowe słowa oraz rozumie dłuższe wypowiedzi
• powtarza melodie
• pojawia się słuchanie tekstów czytanych

ROZWÓJ MOWY

• pojawia się coraz więcej głosek, dziecko często zmiękcza dźwięki
• buduje złożone zdania
• znacznie wzrasta sprawność komunikacji i kompetencji społecznej

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• dziecko sprawnie chodzi i biega, a także pewnie trzyma przedmioty podczas poruszania się
• umie stać 2-3 s. na jednej nodze
• rzuca, kopie i próbuje łapać piłkę
• potrafi jeździć na trójkołowym rowerku·nie ma problemów z włożeniem i zdjęciem niektórych ubrań
• buduje wieżę z 8 klocków
• rysuje linię pionową, poziomą, krzyżyk, kółko
• potrafi sam jeść, posługuje się łyżeczką, kubkiem
• samodzielnie myje ręce, buzię
• układa sortery, dopasowuje klocki do odpowiednich kształtów

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• dziecko poprawnie wykonuje wszystkie czynności i zgadza się na tę pomoc, która jest niezbędna
• coraz mniej jest wypadków
• potrafi zachować suchość przez całą noc, a po przebudzeniu poprosić, by je zaprowadzono do ubikacji
• dziewczynki mogą próbować sikać w pozycji stojącej

REAKCJA NA STRES

• ssanie kciuka lub innego przedmiotu w nocy lub za dnia, ale podczas snu dziecko pozwala sobie wyjąć kciuk
• może spacerować w nocy po domu

CHOROBY TYPOWE DLA WIEKU

• oznaki dużego zmęczenia

OBAWY I LĘKI

• najwięcej lęków wizualnych: czarownice, starzy i pomarszczeni ludzie itp.
• lęk przed ciemnością, zwierzętami, policjantami i włamywaczami
• obawa, że rodzice wieczorem wyjdą z domu

ZACHOWANIA I ZAINTERESOWANIA SEKSUALNE

• słowami próbuje wyrazić zainteresowanie pozycjami przybieranymi do siusiania przez dziewczynki i chłopców
• dziewczynki próbują sikać na stojąco

SKĄD SIĘ BIORĄ DZIECI?

• dziecko zaczyna się interesować niemowlakami, chce mieć własne
• nie rozumie, co to znaczy, że niemowlę rozwija się w brzuchu mamy, ale wie, że pochodzi ze szpitala
• wiele dzieci wierzy, że niemowlę można kupić w sklepie tak jak i inne nowe przedmioty

DYSCYPLINA ADEKWATNA DO WIEKU

• dziecko używa nadmiernie „ja też” stąd chcąc uzyskać dane zachowanie można wskazać inne dziecko, które wykonuje pożądaną czynność
• lepiej powiedzieć „jemy przy stole” niż „nie jemy w wannie”
• dzieci mogą dużo zrobić, jeśli obieca im się niespodziankę
• dobrze reagują na podniety językowe: nowe, duży, silne, niespodzianka, tajemnica, możesz pomóc, możesz spróbować
• dzieci potrafią słuchać argumentów np. „chodź, poskładamy klocki. Będziemy mieć więcej miejsca  do zabawy po obiedzie”
• zdarza się, że dzieci dobrze reagują na fantazyjne określenia, typu: czy mały siłacz potrafi przenieść tę kłodę (tj. krzesełko)?
• Dobre są metody pośrednie np. można nakłonić dziecko do zdjęcia butów zgadując kolor jego skarpetek itp.

• dziecko coraz częściej potrzebuje wyładować napięcie emocjonalne
• często ssa palec, nawet w ciągu dnia
• występuje plucie, silne jąkanie się, dłubanie w nosie, obgryzanie paznokci, drżenie rąk, potykanie i przewracanie się oraz płaczliwość

ROZWÓJ MOWY

• dziecko buduje zdania rozwinięte i złożone
• zna coraz więcej przymiotników i używa ich do opisu różnych rzeczy
• występuje coraz mniej neologizmów i błędów językowych
• dziecko zaczyna o wszystko pytać; jego ulubionym pytaniem jest „dlaczego?”
• nazywa relacje przestrzenne, umie opisać położenie zabawek, przedmiotów

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ

• potrafi wchodzić i schodzić po schodach krokiem naprzemiennym
• łapie piłkę przedramionami i przyciska ją do siebie
• potrafi podskoczyć, przeskoczyć przeszkodę lub z niej zeskoczyć
• nie ma problemów z kopaniem i rzucaniem piłki
• dziecko rysuje po śladzie i potrafi zamalować wyznaczony fragment kartki

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• może pojawić się zainteresowanie ubikacjami w innych domach

REAKCJA NA STRES

• ssanie palca tylko podczas snu
• dziecko staje się nie do opanowania a) motorycznie: ucieka, kopie, pluje, obryza paznokcie, dłubie w nosie, robi miny oraz b) werbalnie: przechwala się o obraża, celowo wykrzywia język, używa brzydkich słów, cieszą go wulgaryzmy
• ·lęki i koszmary senne
• potrzebuje oddać mocz w sytuacji stresowej
• ból brzucha, a nawet wymioty

CHOROBY TYPOWE DLA WIEKU

• przez całą zimę dziecko może zapadać na jedno przeziębienie po drugim
• bóle brzucha w sytuacjach społecznych
• potrzeba oddania moczu w sytuacjach stresujących oraz podczas posiłków
• zdarzają się „wypadki” w sytuacjach nerwowych
• w razie upadku zdarza się utrata przednich zębów

OBAWY I LĘKI

• powracają lęki słuchowe, szczególne odgłosy silników
• obawa przed ciemnością, dzikimi zwierzętami
• lęk przed wyjściem matki z domu, szczególnie wieczorem

ZACHOWANIA I ZAINTERESOWANIA SEKSUALNE

• dziecko wykazuje duże zainteresowanie pępkiem
• w sytuacji stresującej chwyta się za genitalia i często chce siusiu
• dzieci mogą bawić się w „pokazywanie”
• pojawiają się gry słowne związane z wydalaniem
• dziecko rząda prywatności dla siebie i paradoksalnie wykazuje duże zaciekawienie czynnościami toaletowymi innych ludzi

SKĄD SIĘ BIORĄ DZIECI?

• pyta, skąd się biorą dzieci
• niektóre zaczynają wierzyć, że z brzucha mamy, ale innym wciąż jest bliższa wersja, że pochodzą ze sklepu
• pytania, jak wydostało się z brzucha mamy
• wiele dzieci wierzy, że niemowlę wychodzi przez pępek

DYSCYPLINA ADEKWATNA DO WIEKU

• charaktersytyczne są zachowania „nie do opanowania”; należy przymknąć oko na nadmiar arogancji, buntowniczości
• wydając polecenia można skorzystać z ukochanej przez dzieciaki czteroletnie skłonności do przesady
• dzieci są żądne sztuczek i przygód; możemy to wykorzysać mówiąc: chodź, skaczemy do pokoju lub szybko, wyskakujemy z kurtek
• odwołujemy się do niedawno obudzonego zainteresowania liczbami np. „kiedy duża wskazówka dojdzie do szóstki, masz być w łóżku” lub „ciekawe, czy potrafisz się ubrać, zanim dolicze do dziesięciu”
• skuteczne jest wydawanie poleceń szeptem, stwarzanie atmosfery tajemnicy
• dzieci są wciąż silno związane z wyobrażonymi przyjaciółmi; można to wykorzystać, by je nakłonić do posłuszeństwa

ROZWÓJ MOWY (w 5 i 6 r. ż.)

• dziecko coraz swobodniej potrafi prowadzić narracje
• pojawia się wiedza o języku (metajęzykowa) i zainteresowanie słowami
• dziecko swobodnie operuje elementami słownikowymi i gramatycznymi (rzadkie błędy językowe)

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I MOTORYCZNEJ (w 5 i 6 r. ż.)

• dziecko potrafi nauczyć się tańczyć, pływać, jeździć na nartach, łyżwach itp.
• umie powtórzyć sekwencję kilku ruchów
• dziecko skacze na skakance
• potrafi stać na jednej nodze z zamkniętymi oczami

KONTROLOWANIE PĘCHERZA

• dziecko bierze samo odpowiedzialność za potrzeby fizjologiczne, choć w ciągu dnia wciąż trzeba mu o tym przypominać
• wypadki w dzień praktycznie się już nie zdarzają, a w nocy mają miejsce sporadycznie
• coraz rzadziej dziecko zgłasza potrzebę pójścia do toalety matce, choć chce usłyszeć od niej słowa aprobaty
• może w nocy obudzić się z powodu parcia na pęcherz i zgłosić to rodzicom

CHOROBY TYPOWE DLA WIEKU

• liczba przeziębień w ciągu roku waha się od 1 do 4
• zwiększone prawdopodobieństwo zachorowania na koklusz, ospę wietrzną, odrę
• bóle brzucha i wymioty mogą być reakcją na nielubianą potrawę
• zaparcia u dziewczynek

OBAWY I LĘKI

• występują przeważnie lęki wizualne
• mniej obaw przed czarownicami, złymi ludźmi, zwierzętami
• obawy są konkretne, dotyczą np. potłuczenia się przy upadku
• lęk przed ciemnością
• lęk przed tym, że mama nie wróci do domu

ZACHOWANIA I ZAINTERESOWANIA SEKSUALNE

• dzieci znają różnice anatomiczne występujące pomiędzy dziewczynkami a chłopcami i nie budzi już to u nich tak dużego zainteresowania jak wcześniej
• coraz mniej gier w „pokazywanie”
• dzieci zaczynają być coraz bardziej wstydliwe i mniej skłonne do obnażania się

SKĄD SIĘ BIORĄ DZIECI?

• dziecko zaczyna się interesować własnym ciałem, co widać podczas zabawy
• znów pojawiają się pytania dotyczące pochodzenia dzieci
• większość wierzy już, że niemowlaki pochodzą z brzucha mamy

REAKCJA NA STRES

• ilość i intensywność sposobów rozładowania emocji wzrasta, dziecko może mieć ich kilka
• częste dłubanie w nosie, obgryzanie paznokci, pokasływanie przypominające tik
• pokazywanie języka i coraz rzadziej ssany kciuk przed snem
• początki edukacji szkolnej mogą przyczynić się do wzrostu natężenia jąkania, obgryzania paznokci, ssania kciuka

CHOROBY TYPOWE DLA WIEKU

• narzekanie na ból w nogach
• u niektórych dzieci częste przeziębienia, bóle głowy i uszu
• bóle brzucha, nudności i wymioty jako reakcja na nowe obowiązki lub początki nauki czytania
• po 1-2 tygodniach w przedszkolu mogą pojawić się dolegliwości zdrowotne
• najczęstsze choroby zakaźne: koklusz, ospa wietrzna, odra
• nadwrażliwość okolicy twarzy, głowy, karku podczas mycia, strzyżenia i innych zabiegów
• dziecko jest stosunkowo wytrzymałe na ból, ale może stanowczo protestować przeciw zastrzykom lub kroplom do nosa

• większość dzieci przejmuje odpowiedzialność, choć bywają momenty, że ledwie udaje im się zdązyć do toalety
• wypadki zdarzają się rzadko i bardzo zawstydzają dziecko
• dziecko czasem potrzebuje przypomnienia np. przed wyjściem na podwórko
• niektóre dzieci chichoczą na dźwięk oddawania moczu, mogą też o tym mówić żartobliwie lub ze złością
• niektóre dzieci potrzebują chodzić do toalety w nocy, ale nie proszą nikogo o pomoc

REAKCJA NA STRES

• niezdarność; dziecko często się przewraca
• kołysze nogami, kopie w stół jedząc posiłki; siedzi na brzegu krzesła, odpycha je do tyłu,
• mogą się pojawić napady wściekłości
• dziecko robi miny, wydaje odgłosy gardłowe, naśladuje innych jakby dla zabawy
• w chwilach ekscytacji dziecko dyszy
• może pojawić się plucie, obgryzanie paznokci, pokazywanie języka
• ssanie kciuka pojawia się zazwyczaj u tych dzieci, które miały z tym problem wcześniej; jeśli się tego nie wyeliminuje, to może się nasilić

CHOROBY TYPOWE DLA WIEKU

• częste bóle gardła, przeziębienia z powikłaniami (płuca i uszy); częste alergie
• częste choroby: ospa wietrzna, odra, koklusz, defteryt, szkarlatyna, różyczka i świnka
• bóle brzucha i wymioty związane z obowiązkami szkolnymi
• przewracając się dziecko może złamać rękę, nogę
• nadwrażliwość okolicy twarzy i karku na mycie i dotyk
• u dziewczynek wzrasta zaczerwienienie genitaliów

OBAWY I LĘKI

• natężenie stanów lękowych wywołanych przez bodźce dźwiękowe: dzwonek do drzwi, telefon, odgłosy zwierząt itp.
• obawy przed światem nadprzyrody – duchy, wiedźmy, diabły
• lęk, że ktoś chowa się pod łóżkiem
• lęki przestrzenne związane ze zgubieniem się, przed lasem
• obawy przed żywiołami: ogień, pioruny, woda, grzmoty
• dziecko boi się zostać samo w domu, ma trudności z zaśnięciem, gdy jest samo w pokoju

ZACHOWANIA I ZAINTERESOWANIA SEKSUALNE

• dzieci mają dużą świadomość różnic w budowie anatomicznej pomiędzy płuciami i budzi to u nich ogromne zainteresowanie
• dzieci pytają o różnice seksualne
• pojawiają się łagodne zabawy seksualne, ekshibicjonizm podczas zabawy lub w szkolnej toalecie
• gry w „pokazywanie”, zabawy w „lekarza”, mierzenie temperatury w odbycie
• chichoty, używanie słów związanych z wydalaniem
• niektóre dzieci narażone są na przymusowy udział w zabawach seksualnych starszych dzieci

SKĄD SIĘ BIORĄ DZIECI?

• silne i powracające zainteresowanie ciążą, narodzinami i tym, skąd biorą się dzieci
• pojawia się powiązanie dzieci z faktem małżeństwa
• ciekawość, jak dziecko wydostaje się z brzucha mamy i czy sprawia jej to ból
• zdarza się, że dziecko drąży, jaki był początek życia dziecka
• zazwyczaj dzieci akceptują odpowiedź, że dziecko wzrasta w brzuchu mamy, a poczęło się z nasionka